Kaskada Jerzego Żuławskiego w perspektywie tradycji wiersza wizualnego

Article Sidebar

pdf
Opublikowane: gru 20, 2024
DOI: https://doi.org/10.24917/23534583.12.12
Słowa kluczowe:
Jerzy Żuławski, cascade, shaped verse, technopaegnium, Stéphane Mallarmé Jerzy Żuławski, kaskada, wiersz wizualny, technopaegnium, Stéphane Mallarmé

Main Article Content

Joanna Dembińska-Pawelec
Uniwersytet Śląski w Katowicach
https://orcid.org/0000-0001-7242-381X

Abstrakt

Jerzy Żuławski jest autorem zapomnianego wiersza wizualnego o nazwie kaskada. W tomie poetyckim Intermezzo (1897) poeta zamieścił cykl dziewięciu utworów o powtarzalnej formie zatytułowany Z „Kaskad”. Artykuł omawia poetykę formy kaskady i analizuje ją w perspektywie tradycji poezji wizualnej (technopaegnium). W 1897 roku ukazał się także poemat typograficzny Stéphane’a Mallarmégo Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku. Czas opublikowania obu utworów przypada na przełom „modernizmu pisma”. Szkic ukazuje paralele ich form i nowatorstwo typograficznego zapisu.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Dembińska-Pawelec, Joanna. 2024. „Kaskada Jerzego Żuławskiego W Perspektywie Tradycji Wiersza Wizualnego”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica 12 (grudzień):203-19. https://doi.org/10.24917/23534583.12.12.
Numer
Tom 12 (2024): Wokół (teorii) wiersza
Dział
Studia i szkice
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Wydawca „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” jest upoważniony do korzystania oraz do rozpowszechniana wszystkich opublikowanych w czasopiśmie materiałów na podstawie umowy licencji niewyłącznej nieograniczonej w czasie - zawartej uprzednio na czas nieoznaczony każdorazowo z autorem/ką konkretnego utworu na określonych w tamtejszej umowie polach eksploatacji.  

POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest dostępna bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach Creative Commons Attribution CC-BY 4.0. (uznanie autorstwa). Użytkownicy/ki mogą czytać, pobierać, wykonywać kopie, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać lub linkować do pełnych tekstów artykułów w tym czasopiśmie bez uprzedniej zgody wydawcy lub autora/ki pod warunkiem podania źródła dostępu i autorstwa danej publikacji. Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (http://www.soros.org/openaccess).

Biogram autora

Joanna Dembińska-Pawelec - Uniwersytet Śląski w Katowicach

prof. dr hab.; pracuje w Instytucie Polonistyki na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Prowadzi badania z zakresu poezji współczesnej, genologii oraz interferencji literatury i sztuki. Autorka książek: Światy możliwe w poezji Stanisława Barańczaka (1999); Villanella. Od Anonima do Barańczaka (2006); „Poezja jest sztuką rytmu”. O świadomości rytmu w poezji polskiej dwudziestego wieku (Miłosz – Rymkiewicz – Barańczak) (2010); Arabeska. Szkice o poezji (2013); Sens życia, sens wiersza. Szkice o twórczości Stanisława Barańczaka (2021). Wraz z Constantinem Geambaşu przygotowała edycję tłumaczonych na język rumuński wierszy Stanisława Barańczaka Muşcă-ţi limba. Antologie de versuri (Bukareszt 2018) oraz Adama Zagajewskiego În căutarea luminii (Bukareszt 2018). Publikowała m.in. w „Pamiętniku Literackim”, „Poznańskich Studiach Polonistycznych”, „Ruchu Literackim”, „Śląskich Studiach Polonistycznych”, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”.

Bibliografia

Barańczak Stanisław, Posłowie, w: George Herbert, Wiersze wybrane, przeł. Stanisław Barańczak, Wydawnictwo Znak, Kraków 1989, s. 144–149.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Barthes Roland, Od dzieła do tekstu, przeł. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie” 1998, nr 6, s. 187–195.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bogalecki Piotr, Wiersze-partytury w poezji polskiej neoawangardy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bojda Wioletta, Nawarecki Aleksander, Wiersz, w: Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubek, Beata Mytych-Forajter, Aleksander Nawarecki, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2018, s. 507–511.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dawidek Gryglicka Małgorzata, Historia tekstu wizualnego. Polska po 1967 roku, Korporacja Ha!art, Kraków–Wrocław 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dembińska-Pawelec Joanna, „Kaskada”, w: Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubek, Beata Mytych-Forajter, Aleksander Nawarecki, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2018, s. 261–264.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dembińska-Pawelec Joanna, Kaskada Jerzego Żuławskiego, w: tejże, Arabeska. Szkice o poezji, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Oficyna Wydawnicza WW, Katowice 2013, s. 33–60.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Derrida Jacques, O gramatologii, przeł. Bogdan Banasiak, Wydawnictwo Oficyna, Łódź 2011.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dziadek Adam: Somatekst i intratypografia; Intratypografia a teksty poetyckie, w: tegoż, Projekt krytyki somatycznej, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa 2014, s. 167–175.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Gajewski Łukasz, Koniec sensu końcem świata? Poetyckie poszukiwania Jerzego Żuławskiego, „Tekstura. Rocznik Filologiczno-Kulturoznawczy” 2013, t. 1 (4), s. 113–123.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Gawąd Ewa, Jerzy Żuławski w Zakopanem, w: Jerzy Żuławski. Życie i twórczość, red. Eugenia Łoch, Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, Rzeszów 1976, s. 21–33.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Gazda Grzegorz, Architektonika graficzna poetyckiego utworu drukowanego, w: Literatura i metodologia. Konferencje teoretycznoliterackie w Spale i w Ustroniu, red. Jan Trzynadlowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1970, s. 215–227.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Grabowski Artur, Wiersz. Forma i sens, Universitas, Kraków 1999.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Grzędzielska Maria, Kaskada, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 1964, z. 2, s. 152.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Higgins Dick, Strategia poezji wizualnej: trzy aspekty, przeł. Krzysztof Brzeziński, w: tegoż, Nowoczesność od czasu postmodernizmu oraz inne eseje, red. Piotr Rypson, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2000.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Karwacka Helena, Poeta modernistycznego przełomu. O młodzieńczej twórczości poetyckiej Jerzego Żuławskiego, „Prace Polonistyczne” 1965, t. 21, s. 86–102.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kostkiewiczowa Teresa, Kaskada, w: Słownik terminów literackich, red. Janusz Sławiński, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1988, s. 215.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Łoś Jan, Wiersze polskie w ich dziejowym rozwoju, Nakład G ebethnera i Wolffa, Warszawa 1920.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mallarmé Stéphane, Rzut kośćmi nigdy nie obali przypadku, przeł. Jacek Trznadel, w: Jacek Trznadel, Płomień obdarzony rozumem. Poezja w poezji i poza poezją. Eseje, Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1978, s. 290–313.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mallarmé Stéphane, Rzut kości nigdy nie zniweczy przypadku, przeł. Maciej Żurowski, w: tegoż, Wybór poezji, red. Adam Ważyk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, s. 93–111.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mallarmé Stéphane, Rzut kości, przeł. Adam Ważyk, w: tegoż, Wybór poezji, red. Adam Ważyk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, s. 113–131.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mallarmé Stéphane, Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku, przeł. Tomasz Różycki, red. Katarzyna Bazarnik, Zenon Fajfer, Korporacja Ha!art, Kraków 2005.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mallarmé Stéphane, Un Coup de Dés jamais n’abolira le Hasard. Poème, „Cosmopolis” mai 1897, t. VI, nr 17.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mallarmé Stéphane, Wariacje na pewien temat, przeł. Ewa Dorota Żółkiewska, w: tegoż, Wybór poezji, red. Adam Ważyk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Markowski Michał Paweł, Nicość i czcionka. Wprowadzenie do lektury „Rzutu Kośćmi” Stéphane’a Mallarmé, w: S. Mallarmé, Rzut kośćmi nigdy nie zniesie przypadku, przeł. Tomasz Różycki, red. Katarzyna Bazarnik, Zenon Fajfer, Korporacja Ha!art, Kraków 2005, s. 7–23.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Milej Wojciech, Życie codzienne w księżycowej rzeczywistości. „Na srebrnym globie” Jerzego Żuławskiego jako astronomiczna metafora krytyki społecznej i naukowej przełomu XIX i XX wieku, w: Obyczaje i życie codzienne na przestrzeni dziejów – studia przypadków, red. Patrycja Czarnecka, Wojciech Milej, Agata Niedzielska, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021, s. 163–172.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Pszczołowska Lucylla, Wiersz nieregularny, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1987.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Rogala Stanisław, Społeczne i filozoficzne poglądy Jerzego Żuławskiego w „Trylogii fantastycznej”, w: Jerzy Żuławski. Życie i twórczość, red. Eugenia Łoch, Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, Rzeszów 1976, s. 157–179.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Rypson Piotr, Obraz słowa. Historia poezji wizualnej, Akademia Ruchu, Warszawa 1989.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Rypson Piotr, Piramidy, słońca, labirynty. Poezja wizualna w Polsce od XVI do XVIII wieku, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2002.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sadowski Witold, Wiersz wolny jako tekst graficzny, Universitas, Kraków 2004.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Słowacki Juliusz, I wraz szliśmy na skalice…, w: tegoż, Dzieła, t. 1: Liryki i inne wiersze, red.. J. Krzyżanowski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1949, s. 204.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Słowacki Juliusz, W Szwajcarii, w: tegoż, Dzieła, t. II: Poematy, red. Eugeniusz Sawrymowicz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1949, s. 292–306.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Słownik języka polskiego, t. 2, red. Mieczysław Szymczak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1979.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. Grzegorz Gazda, Słowinia Tynecka-Makowska, Universitas, Kraków 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szurek Jacek, „My powstaniem i żyć będziem”. Pierwiastki narodowe i patriotyczne w poezji Jerzego Żuławskiego, w: Między literaturą a historią. Z tradycji idei niepodległościowych w literaturze polskiej XIX i XX wieku, red. Eugenia Łoch, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1986, s. 176–193.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Śniedziewski Piotr, „Rzut kośćmi” Mallarmégo: od oralnej metafory milczenia do piśmiennej metafory bieli, „Teksty Drugie” 2010, nr 1/2, s. 193–207.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Śniedziewski Piotr, Mallarmé – Norwid. Milczenie i poetycki modernizm we Francji oraz w Polsce, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ważyk Adam, Przedmowa, w: Stéphane Mallarmé, Wybór poezji, red. Adam Ważyk, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980, s. 5–21.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Weinfield Henry, Un Coup de Dés, w: Mallarmé Stéphane, Collected Poems, przeł. Henry Weinfield, University of California Press, Berkeley–Los Angeles–London 1996.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wilczek Piotr, Barokowa poezja wizualna w Europie i Polsce. Prolegomena, w: Staropolskie teksty i konteksty, red. Jan Malicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1989, s. 43–78.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wojtynek Krystyna, Słowa w drodze. Studium porównawcze poezji Charlesa Baudellaire’a i Stéphane’a Mallarmégo, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1990.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wóycicki Kazimierz, Forma dźwiękowa prozy polskiej i wiersza polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1960.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wyka Kazimierz, Młoda Polska, t. 1: Modernizm polski, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1987.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Dwa dni w Alpach, w: tegoż, Eseje, red. Juliusz Żuławski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1960.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Intermezzo. (Poezje), Skład Główny w Księgarni G. Gebethnera i Spółki, Kraków 1897.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Symbol i „naga dusza”, w: tegoż: Szkice literackie: książki, myśli, ludzie, Skład Główny w Księgarni E. Wende i Spółka, Warszawa–Lwów 1913, s. 107–174.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Teoria sztuki „nagiej duszy”, w: tegoż, Eseje, red. Juliusz Żuławski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1960, s. 52–81.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Wieczorem, w: Album współczesnych poetów polskich, t. 2, wyd. Jan Kasprowicz, Księgarnia Polska, Lwów–Petersburg 1899, s. 1064.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Wiersze wybrane, red. Mieczysław Jastrun, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Wiersze, red. Andrzej Zdzisław Makowiecki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1982.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Jerzy, Znaczenie symbolizmu w sztuce, w: tegoż: Eseje, red. Juliusz Żuławski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1960 , s. 37–51.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żuławski Juliusz, Z domu, w: Jerzy Żuławski. Życie i twórczość, red. Eugenia Łoch, Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, Rzeszów 1976, s. 5–9.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Żyga Aleksander, Związki życia i twórczości Jerzego Żuławskiego z Rzeszowszczyzną, w: Jerzy Żuławski. Życie i twórczość, red. Eugenia Łoch, Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, Rzeszów 1976, s. 11–20.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##