Światocentryczność fantastyki

Article Sidebar

pdf
Opublikowane: gru 23, 2021
DOI: https://doi.org/10.24917/23534583.9.13
Słowa kluczowe:
world-building, allotopia, fantastika, world-centeredness, fantasy studies, science fiction studies światotwórstwo, allotopia, fantastyka, światocentryczność, fantasy, science fiction

Main Article Content

Krzysztof M. Maj
AGH w Krakowie
https://orcid.org/0000-0001-9799-8409

Abstrakt

Artykuł wprowadza polskiego czytelnika w problematykę światocentryczności i zwrotu światocentrycznego we współczesnej teorii narracji. Nakreśliwszy kulturowe, ekonomiczne i transmedialne aspekty rzeczonego zwrotu, autor porusza problem dyskryminacji fantasy, science fiction oraz nurtów pokrewnych w akademickim piśmiennictwie teoretycznoliterackim XX i XXI wieku w Polsce. Celem tego jest przekierowanie uwagi teorii literatury na ignorowane dotąd aspekty twórczości artystycznej, takie jak choćby światotwórstwo (w miejsce fabułotwórstwa), imersja (w miejsce uważnego czytania) i performatywna światogra (w miejsce traktowania świata jako tła wydarzeń fabularnych). Wszystkie te zjawiska postuluje się włączyć w obręb postklasycznych studiów narratologicznych wykorzystywanych do analizy fantasy, science fiction oraz innych form fantastyki na przestrzeni różnych mediów.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

Jak cytować
Maj, Krzysztof M. 2021. „Światocentryczność Fantastyki”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica 9 (grudzień):216-33. https://doi.org/10.24917/23534583.9.13.
Numer
Tom 9 (2021): Teorie literatury fantastycznej w Polsce: koncepcje i recepcje
Dział
Studia i szkice
Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Wydawca „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” jest upoważniony do korzystania oraz do rozpowszechniana wszystkich opublikowanych w czasopiśmie materiałów na podstawie umowy licencji niewyłącznej nieograniczonej w czasie - zawartej uprzednio na czas nieoznaczony każdorazowo z autorem/ką konkretnego utworu na określonych w tamtejszej umowie polach eksploatacji.  

POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest dostępna bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach Creative Commons Attribution CC-BY 4.0. (uznanie autorstwa). Użytkownicy/ki mogą czytać, pobierać, wykonywać kopie, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać lub linkować do pełnych tekstów artykułów w tym czasopiśmie bez uprzedniej zgody wydawcy lub autora/ki pod warunkiem podania źródła dostępu i autorstwa danej publikacji. Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (http://www.soros.org/openaccess).

Biogram autora

Krzysztof M. Maj - AGH w Krakowie

Krzysztof M. Maj – dr; groznawca, teoretyk narracji fantastycznych i światotwórczych; adiunkt w Katedrze Technologii Informacyjnych i Mediów Wydziału Humanistycznego Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie; autor książek Allotopie. Topografia światów fik­cjonalnych (2015) i Światotwórstwo w fantastyce. Od przedstawienia do zamieszkiwania (2019); współredaktor książek: More After More. Essays Commemorating the Five-Hundredth Anniversary of Thomas More’s Utopia (2016), Narracje fantastyczne (2017), Ksenologie (2018) oraz Dyskursy gier wideo (2019).

Bibliografia

Barthes Roland, Przyjemność tekstu, przeł. Ariadna Lewańska, Wydawnictwo KR, Warszawa 1997.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Dukaj Jacek, Stworzenie świata jako gałąź sztuki. Czwarty raz na „Avatara”, „Tygodnik Powszechny” 2010, nr 6, s. 38–39.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Eco Umberto, Po drugiej stronie lustra i inne eseje. Znak, reprezentacja, iluzja, obraz, przeł. Joanna Wajs, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Fantastyczność i cudowność. Fantasy w badaniach naukowych, red. Tomasz Ratajczak, Bogdan Trocha, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Fantastyczność i cudowność. Wokół źródeł fantasy, red. Tomasz Ratajczak, Bogdan Trocha, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Foucault Michel, Language, Counter-Memory, Practice. Selecte d'Essays and Interviews, Cornell University Press, Ithaca, NY 1977.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Frelik Paweł, Kultury wizualne science fiction, TAiWPN Universitas, Kraków 2017.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Füger Wilhelm, Streifzüge durch allotopia. Zur topographie eines fiktionalen Gestaltungs-raums, „Anglia” 1984, nr 102, s. 349–391.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Galloway Alexander R., Gaming. Essays on Algorithmic Culture, University of Minnesota Press, Minneapolis – London 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Gomel Elana, Narrative Space and Time. Representing Impossible Topologies in Literature, Routledge, New York 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Goodman Nelson, Jak tworzymy świat, przeł. Michał Szczubiałka, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Herman David, Basic Elements of Narrative, Wiley-Blackwell, Malden 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hrushovski Benjamin, Poetic Metaphor and Frames of Reference. With Examples from Eliot, Rilke, Mayakovsky, Mandelshtam, Pound, Creeley, Amichai, and the New York Times, „Poetics Today” 1984, t. 5, nr 1, s. 5–43.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Hutcheon Linda, Metafictional Implications for Novelistic Reference, w: On Referring in Literature, red. Anna Whiteside, Michael Issacharoff, Indiana University Press, Bloomington 1987, s. 1–13.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ilustrowany słownik terminów literackich. Historia, anegdota, etymologia, red. Zbigniew Kadłubek, Beata Mytych-Forajter, Aleksander Nawarecki, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2018.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Jayemanne Darshana, Performativity in Art, Literature, and Videogames, Springer Inter-national Publishing, Cham 2017.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kaczmarczyk Katarzyna, Narratologia transmedialna. Założenia, cele i wyzwania, „Teks-tualia” 2015, nr 4(43), s. 3–16.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kaczor Katarzyna, Geralt, czarownice i wampir. Recykling kulturowy Andrzeja Sapkowskiego, Gdańsk, Słowo/Obraz Terytoria, 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kłosiński Michał, Hermeneutyka gier wideo. Interpretacja, immersja, utopia, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 2018.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kłosiński Michał, Zamieszkując wirtualne światy, „Śląskie Studia Polonistyczne” 2017, t. 9, nr 1, s. 69–88.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Krajski Stanisław, Magiczny świat „Harry’ego Pottera”, Wydawnictwo św. Tomasza z Akwi-nu, Warszawa 2002.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kubiński Piotr, Cyfrowe światoopowieści. Narracyjność gier wideo, w: Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania, red. Katarzyna Kaczmarczyk, TAiWPN Universitas, Kraków 2017, s. 309–336.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. Ryszard Nycz, Michał P. Markowski, TAiWPN Universitas, Kraków 2010.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problemy, interpretacje, red. Teresa Walas, Ryszard Nycz, TAiWPN Universitas, Kraków 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Leitch Vincent B., Cultural Criticism, Literary Theory, Poststructuralism, Columbia University Press, New York 1992.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Lemann Natalia, Steampunk. Materiały do „Słownika Rodzajów Literackich”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2014, t. 57, nr 1, s. 344–349.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Leś Mariusz M., Teoria pełnego zanurzenia, „Białostockie Studia Literaturoznawcze” 2015, nr 7.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Łozińska Aleksandra, Urban fantasy. Materiały do „Słownika Rodzajów Literackich”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2021, t. 64, nr 1, s. 197–203.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Allofobia, w: Autoportret z olimpiadą w tle, red. Mateusz Skucha, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2020, s. 256–264.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Allotopia – wprowadzenie do poetyki gatunku, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2014, t. 57, nr 1, s. 89–105.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Allotopia. Materiały do „Słownika Rodzajów Literackich”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2019, t. 62, nr 1, s. 165–169.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Allotopie. Topografia światów fikcjonalnych, TAiWPN Universitas, Kraków 2015.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Gdzie się kończy otwarty świat? O granicach grywalnej rzeczywistości, „Śląskie Studia Polonistyczne” 2021, nr 2(18), s. 1–15.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Światotwórstwo w fantastyce. Od przedstawienia do zamieszkiwania, TAiWPN Universitas, Kraków 2019.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Maj Krzysztof M., Wymiary transfikcjonalności, „Przestrzenie Teorii” 2019, nr 30, s. 147–166.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Majkowski Tomasz Z., W cieniu białego drzewa. Powieść fantasy w XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Mazurkiewicz Adam, O polskiej literaturze fantastycznonaukowej lat 1990–2004, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

McHale Brian, Powieść postmodernistyczna, przeł. Maciej Płaza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Miller Laura, Far from Narnia. Philip Pullman’s Secular Fantasy for Children, https://www.newyorker.com/magazine/2005/12/26/far-from-narnia (dostęp: 20.10.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Narrative across Media. The Languages of Storytelling, red. Marie-Laure Ryan, University of Nebraska Press, Lincoln – London 2004.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Narratologia transmedialna. Teorie, praktyki, wyzwania, red. Katarzyna Kaczmarczyk, TAiWPN Universitas, Kraków 2017.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Niewiadowski Andrzej, Smuszkiewicz Antoni, Leksykon polskiej literatury fantastyczno-naukowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1990.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Nünning Ansgar, Narratology or Narratologies? Taking Stock of Recent Developments, Critique and Modest Proposals for Future Usages of the Term, w: What Is Narratology? Questions and Answers Regarding the Status of a Theory, red. Tom Kindt, Hans-Harald Müller, Walter de Gruyter, Berlin – New York 2003, s. 239–275.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Olkusz Ksenia, Romans paranormalny. Materiały do „Słownika Rodzajów Literackich”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2016, t. 59, nr 1, s. 104–110.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Pavel Thomas G., Fictional Worlds, Harvard University Press, Cambridge 1986.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Revisiting Imaginary Worlds, red. Mark J.P. Wolf, Routledge, London 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Roszczynialska Magdalena, Sztuka fantasy Andrzeja Sapkowskiego, Problemy poetyki, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Root-Bernstein Michele, Inventing Imaginary Worlds. From Childhood Play to Adult Creativity Across the Arts and Sciences, Rowman & Littlefield Publishers, Lanham 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

The Routledge Companion to Imaginary Worlds, red. Mark J.P. Wolf, Routledge, New York 2018.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ryan Marie-Laure, Fiction, Non-Factuals, and the Principle of Minimal Departure, „Poetics” 1980, t. 9, nr 4, s. 403–422.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ryan Marie-Laure, Narrative as Virtual Reality. Immersion and Interactivity in Literature and Electronic Media, Johns Hopkins University Press, Baltimore 2001.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ryan Marie-Laure, Transmedial Storytelling and Transfictionality, „Poetics Today” 2013, t. 34, nr 3, s. 361–388.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ryan Marie-Laure, Why Worlds Now?, w: Revisiting Imaginary Worlds, red. Mark J.P. Wolf, Routledge, London 2016, s. 33–43.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, Józef Bachórz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. Grzegorz Gazda, Słowinia Tynecka-Makowska, TAiWPN Universitas, Kraków 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Stasiewicz Piotr, Między światami. Intertekstualność i postmodernizm w literaturze fantasy, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Stoff Andrzej, Lem i inni. Szkice o polskiej science fiction, Pomorze, Bydgoszcz 1990.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Szostak Natalia, Harry Potter rozpalił płomień fanatyzmu religijnego – o paleniu książek w Gdańsku piszą media na całym świecie, „Gazeta Wyborcza”, 2.04.2019, https://wyborcza.pl/7,75517,24607798,harry-potter-rozpalil-plomien-fanatyzmu-religij¬nego-o.html (dostęp: 20.10.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Świętochowski Aleksander, Utopie w rozwoju historycznym, Nakładem Gebethnera i Wolffa, Kraków 1910.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Tolkien J.R.R., Drzewo i liść oraz Mythopoeia, przeł. Joanna Kokot, Jakub Z. Lichański, Krzysztof Sokołowski, Zysk i S-ka, Poznań 1998.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Tolkien J.R.R., Listy, przeł. Agnieszka Sylwanowicz, Prószyński i S-ka, Warszawa 2010.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Trębicki Grzegorz, Fantasy. Ewolucja gatunku, TAiWPN Universitas, Kraków 2007.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Ulicka Danuta, Wiek teorii, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2020.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Uniłowski Krzysztof, Tekstualizm, materializm, imersja, interpretacja, „Praktyka Teoretyczna” 2019, t. 34, nr 4, s. 33–50.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wolf Mark J.P., Building Imaginary Worlds. The Theory and History of Subcreation, Routledge, New York 2013.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

YouTube, IMAX Infinite Worlds, https://www.youtube.com/watch?v=P4IW304Po_w (dostęp: 20.10.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Zgorzelski Andrzej, Fantastyka, utopia, science fiction. Ze studiów nad rozwojem gatunków, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##