Brutalizacja świata przedstawionego w polskiej literaturze fantasy w perspektywie kulturowej teorii literatury. Konteksty i propozycje badawcze
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
Artykuł przedstawia próbę rozpatrzenia zagadnień związanych z brutalizacją polskiej literatury fantasy oraz prezentowanych w niej światów z punktu widzenia kulturowej teorii literatury. W tekście przeanalizowane zostały kulturowe konteksty tego zjawiska, takie jak izolacja polskiej fantasy w początkach jej istnienia od wzorców rozwijanych na gruncie anglosaskim, tabuizacja śmierci naturalnej w przestrzeni publicznej, prowadząca do pornografizacji przedstawień przemocy oraz śmierci w kulturze popularnej, czy kulturowy aspekt opisów ciała doświadczającego przemocy. Podkreślenie relacji literatury z kontekstami pozaliterackimi pozwala zauważyć, że polska literatura fantasy częściowo przejęła funkcję marginalizowanych w polskiej kulturze tekstów grozy.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Wydawca „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” jest upoważniony do korzystania oraz do rozpowszechniana wszystkich opublikowanych w czasopiśmie materiałów na podstawie umowy licencji niewyłącznej nieograniczonej w czasie - zawartej uprzednio na czas nieoznaczony każdorazowo z autorem/ką konkretnego utworu na określonych w tamtejszej umowie polach eksploatacji.
POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest dostępna bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach Creative Commons Attribution CC-BY 4.0. (uznanie autorstwa). Użytkownicy/ki mogą czytać, pobierać, wykonywać kopie, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać lub linkować do pełnych tekstów artykułów w tym czasopiśmie bez uprzedniej zgody wydawcy lub autora/ki pod warunkiem podania źródła dostępu i autorstwa danej publikacji. Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (http://www.soros.org/openaccess).
Bibliografia
Ariès Philippe, Człowiek i śmierć, przeł. Eligia Bąkowska, Fundacja Aletheia, Warszawa 2011.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ariès Philippe, Śmierć na opak. Przemiana postaw wobec śmierci w społeczeństwach zachodnich, w: tegoż, Rozważania o historii śmierci, przeł. Katarzyna Marczewska, Oficyna Naukowa, Warszawa 2007, s. 246–297.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Babis Kasia, Dziadersi polskiej fantastyki, Krytyka Polityczna, https://krytykapolityczna.pl/kultura/polska-fantastyka-prawica-mizoginia-neoliberalizm-dziaderstwo/ (dostęp: 10.03.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Bataille Georges, Erotyzm, przeł. Maryna Ochab, wyd. 3, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2015.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Brzezińska Anna, Żmijowa harfa, SuperNOWA, Warszawa 2003.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Burzyńska Anna, Kulturowy zwrot teorii, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. Michał Paweł Markowski, Ryszard Nycz, wyd. 2, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 41–91.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Carroll Noël, Filozofia horroru albo paradoksy uczuć, przeł. Mirosław Przylipiak, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2004.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Gemra Anna, Fantasy po polsku. Kilka uwag nad twórczością Andrzeja Sapkowskiego, „Europa Orientalis” 2001, nr 1(20), s. 167–185.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Gemra Anna, Kurs na makabrę? Kilka uwag o polskim kryminale, w: Przyjemność (z) czytania. Pamięci profesora Tadeusza Żabskiego, red. Anna Gemra, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław 2019, s. 155–166.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Gemra Anna, Literatura popularna. Literatura gatunków?, w: Retoryka i badania literackie. Rekonesans, red. Jakub Z. Lichański, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1998, s. 55–74.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Gorer Geoffrey, Pornografia śmierci, przeł. Ignacy Sieradzki, „Teksty: Teoria Literatury, Krytyka, Interpretacja” 1979, nr 3, s. 197–203.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Greenblatt Stephen, W stronę poetyki kultury, przeł. Marta Lorek, w: tegoż, Poetyka kulturowa. Pisma wybrane, red. Krystyna Kujawińska-Courtney, TAiWPN Universitas, Kraków 2006, s. 39–63.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Hollanek Adam, Szolgina Krzysztof, Sondaż III. Wyniki!, „Fantastyka” 1987, nr 12, s. 31–34.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kaczor Katarzyna, Bogactwo polskich światów fantasy. Od braku nadziei ku eukatastrophe, w: Anatomia wyobraźni. 12 esejów o fantazjowaniu w kinie, telewizji, komiksach i literaturze popularnej, red. Jakub S. Konefał, Gdański Klub Fantastyki, Gdańsk 2014, s. 181–198.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kaczor Katarzyna, Geralt, czarownice i wampir. Recykling kulturowy Andrzeja Sapkowskiego, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kaczor Katarzyna, Między obiegami. Powstanie polskiego pola literackiego fantasy 1982–1990, w: Przyjemność (z) czytania. Pamięci profesora Tadeusza Żabskiego, red. Anna Gemra, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław 2019, s. 167–175.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kaczor Katarzyna, Skąd w polskiej fantasy tyle smutku?, w: Fantastyczność i cudowność. Wokół źródeł fantasy, red. Bogdan Trocha, Tomasz Ratajczak, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009, s. 219–226.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kaczor Katarzyna, We władzy dyskursów. O polskich definicjach fantasy, w: Między przymusem a akceptacją. Meandry władzy w literaturze i kulturze popularnej, red. Anna Gemra, Konrad Dominas, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław 2014, s. 25–44.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kaczor Katarzyna, Z „getta” do mainstreamu. Polskie pole literackie fantasy (1982–2012), TAiWPN Universitas, Kraków 2017.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kawula-Kubiak Agnieszka, Piekara Jacek, Tworzenie jest narkotykiem, w: Agnieszka Kawula-Kubiak, Lubię być fantastą. Rozmowy, Wydawnictwo Dolnośląskie Oddział Publicat, Poznań – Wrocław 2009, s. 182–199.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kolbuszewski Jacek, Kryzys, pornografia i renesans śmierci, w: Problemy współczesnej tanatologii: medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. 1–2, red. Jacek Kolbuszewski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1997.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kossakowska Maja Lidia, Siewca wiatru, wyd. 4, Fabryka Słów, Lublin 2011.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kossakowska Maja Lidia, Takeshi. Cień śmierci, Fabryka Słów, Lublin 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kossakowska Maja Lidia, Zobaczyć czerwień, w: tejże, Żarna niebios, Lublin 2008, s. 169–217.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kowalczyk Kamila, Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni kultury popularnej, Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster” – Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Koziołek Ryszard, Popisy przemocy, w: tegoż, Ciała Sienkiewicza. Studia o płci i przemoc, wyd. 2, rozszerz., Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018, s. 321–424.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kres Feliks W., Król bezmiarów, wyd. 4, Wydawnictwo Mag, Warszawa 2000.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kres Feliks W., Tarcza Szerni, t. 2, Wydawnictwo Mag, Warszawa 2005.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kubiak Anna E., Inne śmierci. Antropologia umierania i żałoby w późnej nowoczesności, Kraków 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Lichański Jakub Zdzisław, Literatura fantasy jako problem genologiczny (na przykładzie twórczości C.S. Lewisa i J.R.R. Tolkiena), w: Genologia i konteksty, red. Czesław P. Dutka, Małgorzata Mikołajczak, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego, Zielona Góra 2000, s. 139–150.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Łebkowska Anna, Somatopoetyka, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problemy, interpretacje, red. Teresa Walas, Ryszard Nycz, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 101–136.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Majkowski Tomasz Z., W cieniu Białego Drzewa. Powieść fantasy w XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Mazurkiewicz Adam, Blaski i nędze cultural criticism jako sposobu badania tekstów kultury popularnej. Glosa metodologiczna, w: Jakub Z. Lichański, Adam Mazurkiewicz, Metodologia badań literatury i kultury popularnej: propozycje. Retoryka i cultural criticism, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław 2016, s. 43–91.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Mazurkiewicz Adam, Niedyskretny urok okrucieństwa. Funkcja obrazów przemocy w literaturze popularnej (na przykładzie polskiej twórczości fantasy), w: Pokój jako przedmiot międzykulturowej edukacji artystycznej, red. Jarosław Chaciński, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku, Słupsk 2007.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Nycz Ryszard, KTL – wyjaśnienia i propozycje, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problemy, interpretacje, red. Teresa Walas, Ryszard Nycz, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 7–27.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Nycz Ryszard, Kulturowa natura, słaby profesjonalizm. Kilka uwag o przedmiocie poznania literackiego i statusie dyskursu literaturoznawczego, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. Michał Paweł Markowski, Ryszard Nycz, wyd. 2, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 5–38.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Nycz Ryszard, Od teorii nowoczesnej do poetyki doświadczenia, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problemy, interpretacje, red. Teresa Walas, Ryszard Nycz, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 32–61.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Piątek Tomasz, Elfy i ludzie, Agencja Wydawnicza „Runa”, Warszawa 2004.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Piątek Tomasz, Szczury i rekiny, Agencja Wydawnicza „Runa”, Warszawa 2004.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Piątek Tomasz, Żmije i krety, Agencja Wydawnicza „Runa”, Warszawa 2003.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Piekara Jacek, Dziewczyny rzeźnika, w: tegoż, Wieże do nieba, Fabryka Słów, Lublin 2013.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Piekara Jacek, Żar serca, w: tegoż, Młot na czarownice, Fabryka Słów, Lublin 2015.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Pisula Radosław, „Tam gdzie Golarz Filip mówi dobranoc”. Groza w filmowych adaptacjach przygód Pana Kleksa, w: Groza w kulturze polskiej, red. Robert Dudziński, Kamila Kowalczyk, Joanna Płoszaj, Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Wrocław 2016, s. 128–131, http://tricksterzy.pl/download/groza-w-kulturze-polskiej/ (dostęp: 23.03.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Płoszaj Joanna, Bezsilne ciała. Uwagi na temat przemocy przedstawionej w cyklu inkwizytorskim Jacka Piekary, w: Literatura i kultura popularna. Między tradycją a nowatorstwem, red. Anna Gemra, Pracownia Literatury i Kultury Popularnej oraz Nowych Mediów, Wrocław 2016, s. 53–66.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Płoszaj Joanna, Między fantasy a literaturą grozy. Wykorzystanie motywów powieści gotyckiej w cyklu „Zjednoczone Królestwa” Feliksa W. Kresa, w: Groza w kulturze polskiej, red. R. Dudziński, K. Kowalczyk, J. Płoszaj, Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Wrocław 2016, s. 54–65, http://tricksterzy.pl/download/groza-w-kulturze-polskiej/ (dostęp: 15.10.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Płoszaj Joanna, Między wzniosłością a upodleniem. Obrazowanie oraz znaczenie śmierci w fantasy przygodowej i mitopoetyckiej, „Literatura i Kultura Popularna” 2017, t. 23, s. 75–91.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Płoszaj Joanna, Przerażająco krwawe światy… Groza śmierci w polskiej literaturze fantasy na przykładzie twórczości Jacka Piekary oraz Andrzeja Ziemiańskiego, w: Światy grozy, red. Ksenia Olkusz, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Kraków 2016, s. 197–212, https://factaficta.files.wordpress.com/2016/08/c59bwiaty-grozy-do-dystrybucji.pdf (dostęp: 10.03.2021).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Poradecki Mateusz, Władza w polskiej literaturze fantasy, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Pustowaruk Marek, Od Tolkiena do Pratchetta. Potencjał rozwojowy fantasy jako konwencji literackiej, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Roszczynialska Magdalena, Etnologiczne konteksty fantasy (na podstawie cyklu o wiedźminie Andrzeja Sapkowskiego), w: Fantastyczność i cudowność. Wokół źródeł fantasy, red. Tomasz Ratajczak, Bogdan Trocha, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009, s. 99–114.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Roszczynialska Magdalena, Sztuka fantasy Andrzeja Sapkowskiego. Problemy poetyki, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, Kraków 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sapkowski Andrzej, Chrzest ognia, SuperNOWA, Warszawa 2001.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sapkowski Andrzej, Piróg albo Nie ma złota w Szarych Górach, „Nowa Fantastyka” 1993, nr 5, 65–72.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sapkowski Andrzej, Wieża Jaskółki, SuperNOWA, Warszawa 2001.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sapkowski Andrzej, Ziarno prawdy, w: tegoż, Ostatnie życzenie, SuperNOWA, Warszawa 2001.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sawicki Piotr, Odrażające, brudne, złe. 100 filmów gore, Yo-Hei, Wrocław 2011.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sendyka Roma, Poetyka kultury: propozycje Stephena Greenblatta, w: Kulturowa teoria literatury 2. Poetyki, problematyki, interpretacje, red. Teresa Walas, Ryszard Nycz, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 229–269.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sendyka Roma, W stronę kulturowej teorii gatunku, w: Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, red. Michał Paweł Markowski, Ryszard Nycz, wyd. 2, TAiWPN Universitas, Kraków 2012, s. 275–276.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Stasiewicz Piotr, Między światami. Intertekstualność i postmodernizm w literaturze fantasy, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sułkowski Bogusław, Przemoc i pornografia śmierci jako przynęty medialne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Szklarski Michał, Naiwne okrucieństwo, „Informator Gdańskiego Klubu Fantastyki” 2004, nr 181, s. 18–19.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Tkacz Małgorzata, Baśnie zbyt prawdziwe. Trzydzieści lat fantasy w Polsce, Gdański Klub Fantastyki, Gdańsk 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Tolkien John Ronald Reuel, O baśniach albo Drzewo i liść, w: tegoż, Potwory i krytycy oraz inne eseje, przeł. Robert Stiller, Vis-à-Vis Etiuda, Kraków 2012, s. 153–220.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Trębicki Grzegorz, Fantasy. Ewolucja gatunku, TAiWPN Universitas, Kraków 2007.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Trębicki Grzegorz, Synkretyzm fantasy. Fantasy świata wtórnego: literatura, kultura, mit, Libron, Kraków 2014.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ziemiański Andrzej, Achaja, t. 1, Fabryka Słów, Lublin 2011.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ziemiański Andrzej, Pomnik cesarzowej Achai, t. 1, Fabryka Słów, Lublin 2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Żabski Tadeusz, Literatura popularna, hasło w: Słownik literatury popularnej, red. Tadeusz Żabski, wyd. 2, popr. i uzup., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006, 212–217.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##