Baba Jaga i inne wiedźmy - wizerunek starości w słowiańskiej fantastyce
Article Sidebar
Main Article Content
Abstrakt
Artykuł dotyczy podgatunku literatury popularnej znanego jako słowiańska fantastyka. Analizując kilkanaście wybranych przykładów staramy się odpowiedzieć na pytanie: w jakim stopniu podeszły wiek determinuje cechy postaci Baby Jagi oraz innych czarownic (wiedźm) pojawiających się na kartach powieści? Czy starość jest powodem ich wykluczenia, alienacji? Czy sam wiek może stanowić o „demoniczności” jakiejś istoty, gdyż budzi wstręt oraz lęk pozostałych bohaterów? W jaki sposób i dlaczego dochodzi do społecznej marginalizacji starych kobiet w ramach powieściowego uniwersum? Co jeszcze, prócz samej fizyczności, cielesności, staje się atrybutem starości, nierozerwanie związanym z tymi kobietami? By odpowiedzieć na te i inne pytania sięgamy do teorii aetonormatywności, ale także do badań intertekstualnych, etnograficznych, postkolonialnych, mitokrytyki oraz odwołujemy się do źródeł religioznawczych i badań folklorystycznych nad postacią Baby Jagi (i innych czarownic) w kulturze Słowian.
Downloads
Article Details
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Wydawca „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” jest upoważniony do korzystania oraz do rozpowszechniana wszystkich opublikowanych w czasopiśmie materiałów na podstawie umowy licencji niewyłącznej nieograniczonej w czasie - zawartej uprzednio na czas nieoznaczony każdorazowo z autorem/ką konkretnego utworu na określonych w tamtejszej umowie polach eksploatacji.
POLITYKA OTWARTEGO DOSTĘPU
„Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” to czasopismo o otwartym dostępie, a cała jego zawartość jest dostępna bezpłatnie dla użytkowników i instytucji na zasadach Creative Commons Attribution CC-BY 4.0. (uznanie autorstwa). Użytkownicy/ki mogą czytać, pobierać, wykonywać kopie, rozpowszechniać, drukować, wyszukiwać lub linkować do pełnych tekstów artykułów w tym czasopiśmie bez uprzedniej zgody wydawcy lub autora/ki pod warunkiem podania źródła dostępu i autorstwa danej publikacji. Jest to zgodne z definicją otwartego dostępu BOAI (http://www.soros.org/openaccess).
Bibliografia
Anderson Sophie, Dom na kurzych łapach, przeł. Przemysław Hejmej, Wydawnictwo Kobiece, Białystok 2020.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Baranowski Bogusław, W kręgu upiorów i wilkołaków. Demonologia słowiańska, Wydawnictwo Replika, Poznań 2019.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Bettelheim Bruno, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2023.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Brzezińska Anna, Opowieści z Wilżyńskiej Doliny, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Całek Anita, Retelling w literaturze fantasy: od renarracji do metafikcji, w: Tekstowe światy fantastyki, red. Mariusz Leś, Weronika Łaszkiewicz, Piotr Stasiewicz, Wydawnictwo Prymat, Białystok 2017, s. 45–66.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Dragan Anna Justyna, Demony kobiece w polskiej prozie fantasy XXI wieku na wybranych przykładach (w kontekście słowackim i czeskim), rozprawa doktorska, Olomouc 2017, https://theses.cz/id/6llyuc/Disertan_prce_–_Dragan_Anna_Justyna_–_ 2017.pdf?lang=en [dostęp: 2024/06/11].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Dziel Bogumiła, Baba Jaga – bogini czy wiejska znachorka? O różnych spojrzeniach na wierzenia Słowian, w: Echa Słowiańszczyzny. Na tropie przodków, red. Agnieszka Suchy, Michał Jeżewski, Uniwersytet Śląski, Katowice 2015, https://www.academia.edu/17553976/Baba_Jaga_bogini_ czy_wiejska_znachorka_O_r%C3%B3%C5%BCnych_spojrzeniach_na_
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
wierzenia_S%C5%82owian [dostęp: 2024/06/17].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Fabre Daniel, Rodak Paweł, Czym jest antropologia literatury? Pytanie o początek literatury. Z Danielem Fabre rozmawia Paweł Rodak, „Teksty Drugie” 2009, nr 4, s. 245–258.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Gieysztor Aleksander, Mitologia Słowian, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1982.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Inspiracje ludowe w literaturach słowiańskich XI–XXI wieku, red. Iwona Rzepnikowska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Janion Maria, Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Johns Andreas, Baba Jaga. Tajemnicza postać słowiańskiego folkloru, przeł. Katarzyna Byłów, Muzeum Mitologii Słowiańskiej, Owidz 2020.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Jong Erica, Czarownice, przeł. Dagmara Chojnacka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Korzeniewska Wiktoria, Czerwona baśń, Aniversum, Strasbourg 2020.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Korzeniewska Wiktoria, SlavicBook – książki z motywami słowiańskich wierzeń, www. slavicbook.pl [dostęp: 2025/10/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Łańcucka Joanna, Stara Słaboniowa i spiekładuchy, Oficynka, Gdańsk 2017.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Łebkowska Anna, Między antropologią literatury a antropologią literacką, „Teksty Drugie” 2007, nr 6, s. 9–23.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Mazurkiewicz Adam, Historia, kreacja i opowieść, która je łączy. Sposoby funkcjonowania wątków słowiańskich we współczesnej rodzimej fantasy, „Polonistyka. Innowacje” 2022, nr 16, s. 35–54, https://doi.org/10.14746/pi.2022.16.4 [dostęp: 2025/10/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Miernik Agnieszka, Obrzędowo-magiczna funkcja ludowej zabawki. Rekonesans badawczy, „InScriptum: A Journal of Language and Literary Studies” 2021, t. 2, nr 2, s. 129–142.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Mikinka Aleksandra Ewelina, Retelling mitów i legend w słowiańskiej fantastyce, „Ruch Literacki” 2020, t. 61, z. 5 (362), s. 545–558, https://doi.org/10.24425/ rl.2020.135910 [dostęp: 2025/10/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Mikinka Aleksandra Ewelina, Powrót chłopomanii. O fascynacji folklorem we współczesnej polskiej prozie fantastycznej, „Czasopismo Naukowe Instytutu Studiów Kobiecych” 2021, nr 11, s. 23–36, https://doi.org/10.15290/cnisk.2021.02.11.02
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
[dostęp: 2025/10/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Mikinka Aleksandra Ewelina, Wiedźmy, wojowniczki, opiekunki – bohaterki polskiej „fantastyki słowiańskiej”, „Studia de Cultura” 2021, t. 13, nr 3, s. 114–127, https:// doi.org/10.24917/20837275.13.3.9 [dostęp: 2025/10/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Moszyński Kazimierz, Kultura ludowa Słowian, t. 2. Kultura duchowa, Książka i Wiedza, Warszawa 1967, s. 604–629.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Olszański Tomasz, Tropy słowiańskiej fantasy, „Nowa Fantastyka” 1995, nr 7, s. 66-67.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Pełka Leonard Jerzy, Polska demonologia ludowa. Wierzenia dawnych Słowian, Wydawnictwo Replika, Poznań 2022.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Podgórscy Adam i Barbara, Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej, Wydawnictwo Kos, Katowice 2005.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Propp Vladimir, Morfologia bajki magicznej, przeł. Paweł Rojek, Zakład Wydawniczy „Nomos”, Kraków 2011.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Retelling. Strategie przestrzenne, red. Dominika Ciesielska, Magdalena Kozyra, Aleksandra Łozińska, Wiele Kropek, Kraków 2019.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Saja Krystian, Retelling w historiach alternatywnych, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” 2021, nr 9, s. 120–138, https://doi. org/10.24917/23534583.9.8 [dostęp: 2025/11/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Skowera Maciej, Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych, „Creatio Fantastica” 2016, nr 2 (53), s. 41–56.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Slany Katarzyna, Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Słowiańskaja fantastika. Zbirnik naukowych prac, red. Deǰan Aǰdačić, Oswita Ukrajiny, Kijów 2016.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚ, red. Aleksander Nawarecki, Adam Dziadek, Górnośląska Macierz Kultury, Katowice 1995.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Szyjewski Andrzej, Religia Słowian, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Tabernacka Dominika, Pamiętnik Jadzi, czyli wakacje u Baby Jagi, Wydawnictwo Novae Res, Gdynia 2018.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Tomiccy Joanna i Ryszard, Drzewo Życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1975.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Trocha, Bogdan. Renarracje słowiańskich motywów ludowych we współczesnej fantastyce, w: Дејан Ајдачић, Бошко Сувајџић (Уредници). Савремена Српска Фолклористика, VIII. Зборник радова.” Словенски фолклор и књижевна фантастика (2020): 401-417.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Trocha Bogdan, Spekulacyjna i diagnostyczna funkcja słowiańskiej fantastyki w perspektywie własnej tradycji, „Књижевна историја” 2016, nr 48 (160), s. 97-122.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ucherek Dorota, Baba Jaga, Kościej Nieśmiertelny i inne postacie władające magią w rosyjskich baśniach magicznych, a wiedźmy i czarownicy Grimmowscy, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie” 2018, t. 58, s. 249–271, https://doi.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
org/10.19195/0079-4767.58.22 [dostęp: 2025/10/27].
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Walęciuk-Dejneka Beata, Przewodnicy po zaświatach – wizerunki ludzi starych w tradycyjnej kulturze ludowej, w: Dojrzewanie do pełni życia. Starość w literaturze polskiej i obcej, red. Stefan Kruk, Elżbieta Flis-Czerniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2006, s. 631–639.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Wolff Magdalena, Kukułka i wrona, Oficynka, Gdańsk 2020.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Wróblewska Violetta, Baba Jaga, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 1. A-e, red. Violetta Wróblewska, Toruń 2018, s. 39–46.Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Wróblewska Violetta, Czarownica, w: Słownik polskiej bajki ludowej, t. 1, s. s. 368-377.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Żukowska Elżbieta, Mityczne struktury słowiańskiej fantasy, w: Fantastyczność i cudowność. Wokół źródeł fantasy, red. Tomasz Ratajczak, Bogdan Trocha, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2009.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Żukowska Elżbieta, Typologia polskiego piroga, czyli o fantasy słowiańskiej piętnaście lat później, „Czas Fantastyki” 2008, nr 3, s. 3–11.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##