Płynna aetonormatywność

Abstrakt

Wśród dominant wieloautorskiej narracji o aetonormatywności i pokoleniowości w numerze rocznika „AUPC. Studia Poetica” (2025) pojawiają się i powtarzają pewne idee czy założenia, niekiedy formułowane nie tylko jako przekonania, ale i jako obawy Po pierwsze: nie da się żadnego z przejawów normatywności (z dowolnymi prefiksami: aeto- / neuro- / meta- / hetero- itp.) odseparować od refleksji na temat mechanizmów społecznego wytwarzania, użyteczności i nieużyteczności norm w ogóle. Po drugie: normy zawsze mają charakter różnicujący i rozgraniczający, i jako takie najmocniej działają na granicy ustalonego ładu i anomii, radykalizacji i demokratyzacji, ekskluzji i inkluzji. Po trzecie: refleksja nad normatywnością ma dzisiaj charakter intersekcjonalny (z tendencją do analizy materialistycznej), trudno jest bowiem wyizolować problemy metrykalnego wieku czy traktować namysł nad okresami życia (jak dzieciństwo czy starość) jako osobne pola i kierunki badawcze, niepołączone z kategoriami: generacji, rodziny, tożsamości płciowej, przynależności rasowej, klasowej, etnicznej, narodowej itd. Po czwarte: zauważalna jest skłonność do rewizyjnej czy rewindykacyjnej analizy tych obszarów jako przeciwwaga dla zaniedbań kulturowych (np. widoczna w narracjach odzyskiwania głosu przez grupy
czy wspólnoty, narracjach antydyskryminacyjnych), jak i dążność do znaczeniowego upłynniania i niewyostrzania kategorii i pojęć analitycznych, które nie proponują wówczas opisu poprzez analogie, stosowność, odpowiedniość, a nawet statystyczną
większość, jawią się jako dynamiczne, złożone obszary badawcze, a nawet ich sploty. Każda norma jest teorią, życie jako biopraktyka ujawnia szeregi odstępstw, anomalii, zakłóceń – jakkolwiek opresyjnie nie zabrzmią tu te określenia. Również parametry wieku i okresów życia ulegają rozchwianiu, przesunięciu, a nawet załamaniu, w wyniku progresów i regresów społecznych. Lektura pomieszczonych w numerze rocznika artykułów wskazuje też na istotne pola badawcze. Należą do nich wyobrażenia starości kobiet, kulturowo ukształtowane i modyfikowane wizerunki babć, bab, wiedźm, czarownic w literaturze fantastycznej (np. fantastyce słowiańskiej), literaturze dla dzieci i młodzieży, literackim praktykowaniu autobiografii dla dorosłych, sagach rodzinnych – w aspekcie
tożsamościowym, etnicznym, międzygeneracyjnym. Bardzo mocno wybrzmiewają w studiach i szkicach doświadczenia związane z chorobą, śmiercią, migracją, wojną jako jednostkowymi i zbiorowymi, osobistymi i cywilizacyjnymi kryzysami, zrównującymi
„prawa” wieku, tragicznie i traumatycznie anihilującymi dzieciństwo, młodość, dojrzałość, starość. Wiele uwagi badacze poświęcili stanom brzegowym ludzkiej egzystencji: dzieciństwu i starości, jak również sytuacjom odwrócenia ról w procesach parentyfikacji, motywowanych chorobą, niedołężnością starszych osób,generującymi ograniczenia, postrzegane także jako zdziecinnienia. Refleksja nad infantylizacją w wielu artykułach dotyczyła też stanu kultury. Obszarem, w którym spotykają się reprezentacje generacji, jest niezmiennie wspólna lektura (np. czytanie dzieciom), ale także tworzenie literatury dla dzieci i promowanie jej. Ponadkulturowo
i ponadpokoleniowo działają zawsze przekazy ikoniczne – m.in. analizowane w numerze czasopisma komiksy, mapy, książki obrazkowe.
Aetonormatywność, jako rama analityczna i komunikacyjna, pojawia się najczęściej w badaniach nad literaturą dla dzieci i młodzieży. Badacze wskazują na ryzyko odnoszenia jej tylko do kategorii wzrostu, kierowanego rozwoju, społecznego formowania „ku dorosłości”. Są dalecy od postrzegania dzieciństwa jako stanu nienormatywnego, a dorosłości jako normy. Aetonormatywność nie może dziś stanowić samodzielnego parametru społecznie klasyfikującego. W ujęciu diachronicznym i synchronicznym składa się na nią zespół kulturowych zjawisk – dynamicznych, ruchomych, płynnych. Kooperacyjny charakter zbiorowego życia zakłada wspóistnienie i współdziałanie pokoleń, jednostek i grup różniących się wiekiem, tożsamością płciową, rasową, klasową itp. Intersekcjonalny
model funkcjonowania społeczeństwa (i zarazem uprawiania nauki) osłabia więc ryzyko instrumentalnego wykorzystania tych różnic, bezrefleksyjnej reprodukcji stereotypów czy realizacji zastanych socjokulturowych scenariuszy.